SAMEN GROEIEN IN GELOOF
Je vind hieronder een stuk dat ik geschreven heb voor de toerusting van de kerkenraad op het thema: SAMEN GROEIEN IN GELOOF.
We hopen dat 4 Oktober 2013 te bespreken. Hopenlijk kunnen meerderen hiermee hun winst doen.
SAMEN GROEIEN IN GELOOF
Wat is groeien in geloof?
Het antwoord op deze vraag is belangrijk als we als ambtsdragers te maken krijgen met de opmerking: “Ik groei de laatste tijd niet in mijn geloof. Het wordt eigenlijk minder. Het lijkt of mijn kaarsje langzaam uit gaat.”
Achteruitgang, verachteren in de genade. Wat is dat eigenlijk?
Om op deze opmerkingen en vragen een goed antwoord te kunnen geven en elkaar verder te kunnen helpen is het nodig om goed in het oog te hebben wat ‘geloofsgroei’ volgens de HERE zelf is.
Daarom beginnen we positief om aan het einde antwoord te kunnen geven en samen verder te kunnen.
Ik wil vandaag over de groei in geloof spreken vanuit het beeld van het opgroeien van een mens. We komen het beeld van kind tot volwassene ook meerdere keren in de Bijbel zelf tegen. Een duidelijk voorbeeld daarvan lezen we in Efeze 4: “En hij is het die apostelen heeft aangesteld, en profeten, evangelieverkondigers, herders en leraren, om de heiligen toe te rusten voor het werk in zijn dienst. Zo wordt het lichaam van Christus opgebouwd, totdat wij allen samen door ons geloof en door onze kennis van de Zoon van God een eenheid vormen, de eenheid van de volmaakte mens, van de tot volle wasdom gekomen volheid van Christus. Dan zijn we geen onmondige kinderen meer die stuurloos ronddobberen en met elke wind meewaaien, met wat er maar verkondigd wordt door mensen die tot alles in staat zijn wanneer ze anderen listig en doortrapt op een dwaalspoor willen brengen. Dan zullen we, door ons aan de waarheid te houden en elkaar lief te hebben, samen volledig toe groeien naar hem die het hoofd is: Christus. Vanuit dat hoofd krijgt het lichaam samenhang, en wordt het ondersteund en bijeengehouden door alle gewrichtsbanden. Ieder deel draagt naar vermogen bij tot de groei van het lichaam, dat zo zichzelf opbouwt door de liefde.” Vs 9-16
Ontstaan van het geloof
Een mens zorgt niet voor zijn eigen bestaan. Je kunt niet zelf voor je eigen geboorte zorgen. Je hebt daarvoor nodig dat er bevruchting plaatsvindt. Dat je zo in de buik van je moeder ontstaat en groeit.
Voor ons geloof hebben we het werk van God in ons nodig. Hebben we nodig dat de Heilige Geest in ons aan het werk gaat. Dat Hij ons hart openmaakt om als kind van God te willen leven. De Geest is nodig om ons tot een gelovige te maken.
De Here Jezus zelf maakt ons dit duidelijk als Hij zegt: “Waarachtig, ik verzeker u: alleen wie opnieuw wordt geboren, kan het Koninkrijk van God zien. ….. Waarachtig, Ik verzeker u: niemand kan het Koninkrijk van God binnengaan, tenzij hij geboren wordt uit water en geest. Wat geboren is uit een mens is menselijk, en wat geboren is uit de Geest is geestelijk.” Joh 3:3,6
Zonder het werk van de Geest in ons, zonder de wedergeboorte is het niet mogelijk om als gelovige te gaan leven. Dat Goddelijk begin, is Gods genade werk in ons en laat ons zien dat we Hem de dank hebben te brengen voor ons leven als gelovige.
Als we deze dingen gezegd hebben, is het belangrijk om te zien dat we dit niet mogen gebruiken om ons in twijfel af te vragen of we wel een gelovige zijn. Dit mag nooit een reden zijn om te zeggen dat we nu eenmaal niets aan de groei van ons geloof kunnen doen. De HERE wil door de Geest het geloof in ons werken. Denk aan Gods belofte bij de doop.
Daarom spreken we nu vanuit de dankbaarheid voor het genadewerk dat de HERE in ons wil doen over de groei in geloof als een verantwoordelijkheid die we zelf hebben.
Die HERE zelf geeft ons de verantwoordelijkheid om te geloven en om in geloof te groeien.
Die verantwoordelijkheid wordt onder andere in de volgende teksten aangewezen:
2 Petrus 3:18: “Laat uw standvastigheid niet varen, maar groei in de genade en de kennis van onze Heer en Redder Jezus Christus.”
Kol 1:9,10: “Daarom bidden bidden wij onophoudelijk voor u, vanaf de dag dat we dat gehoord hebben. We vragen dat u Gods wil ten volle mag leren kennen door de wijsheid en het inzicht dat Zijn Geest u schenkt. Dan zult u leven zoals het past tegenover de Heer, Hem volkomen welgevallig. U zult vrucht dragen door al goede dat u doet, uw kennis van God zal groeien.”
Vanuit deze eigen verantwoordelijkheid, vanuit het werk dat de Geest in ons wil doen, gaan we nu verder kijken naar die groei van kind tot volwassene in geloof.
Wat hebben we nodig om vanuit het zaad te groeien? Het zaad moet eerst ontkiemen. Zaad kan heel lang ergens liggen maar niet ontkiemen omdat wat nodig is om te ontkiemen er niet is. Zonder dat er het nodige vocht bij komt, blijft het zaad er liggen zonder dat er iets gebeurt. Zo is er in Masada, dat in het jaar 79 door de Romeinen verwoest is, een dadelpit uit die tijd gevonden. Toen deze pit bijna 2000 jaar later in goede grond met water erbij gezet werd, ontkiemde die nog!
Wat is er nodig om het zaad te laten ontkiemen? Dat is het evangelie, dat is dat wij het Woord van God horen. In dat Woord is er geweldige kracht om te laten ontkiemen. We zien dat bijvoorbeeld in het boek Handelingen. Bijvoorbeeld 6:7; 12:24; 19:16. Om echt te kunnen groeien hebben we de woorden van God als de goede melk voor een baby nodig. De Geest wijst ons daarop in 1 Petrus 2:2: “en verlang als pasgeboren zuigelingen naar de zuivere melk van het Woord, opdat u daardoor groeit en uw redding bereikt.”
Het gaat erom dat we steeds weer het Woord van God lezen en er naar luisteren omdat het Woord het instrument is dat de Geest wil gebruiken om ons te leren geloven en daarin te groeien.
Het is belangrijk om hierbij wat langer stil te staan. Het maakt een bepaald element van wat geestelijke groei is duidelijk.
Groeien in geloof of geestelijke groei is niet in de eerste plaats groeien in ervaringen maar in geloof. Groei in het kennen en vertrouwen van God en Christus. Het is de vrucht die voortkomt uit het zaad dat het Woord is. Dan is groeien in het kennen van de HERE erop gericht om al meer met Hem te leven, Hem te vertrouwen. Dan gaat het niet alleen om al meer feitjes te weten. Als het alleen daarom gaat, is er geen groei in geloof. Dan wordt je alleen maar arrogant en hoogmoedig omdat jij vindt dat je zoveel weet.
Vanuit het groeien in het kennen van het Woord ga je al meer Gods genade en leiding in het leven zien. Dan zie je, dan ervaar je vanuit dit kennen God.
Zo groeien in geloof zorgt ervoor dat je de HERE al meer leert kennen maar ook jezelf. Dan zie je bij echte geloofsgroei dan iets bijzonders gebeuren.
Namelijk dit: Je gaat al meer de grootheid en genade van God zien. Je gaat Hem al meer aanbidden. De andere kant is dat je ook al meer en dieper je eigen tekort en zonden gaat zien. Je gaat al meer zien hoe groot het wonder is dat de HERE jou Zijn liefde geeft. Dat is ook wat we belijden in Zondag 44: “Waarom laat God ons de 10 geboden dan zo scherp prediken, als toch niemand ze in dit leven volbrengen kan? Ten eerste wil God, dat wij ons leven lang onze zondige aard steeds meer leren kennen en daardoor nog meer begeren de vergeving van de zonden en de gerechtigheid in Christus te zoeken.”
In het licht van Gods liefde over ons leven zien we nog duidelijker hoe nodig we Gods vergeving en liefde hebben. Het besef dat het onverdiend is en een wonder is dat jij in Gods liefde mag delen wordt bij echte geloofsgroei al groter.
Echte geloofsgroei is er dat we al meer op de HERE gericht raken. Dat ons leven al minder om onszelf en ons belang gaat en al meer om het kennen van God en het leven voor Hem en tot Zijn eer.
Wie is gaan geloven, weet zich geroepen. Je hebt de stem van God gehoord en wilt daarop anwoorden. Je wilt Christus volgen. Je wilt ook een ander, een nieuw mens zijn. De Geest wil je ook tot een nieuw mens maken. We belijden dat in art 24 van de NGB zo: “Wij geloven dat dit ware geloof, in de mens verwekt door het horen van het Woord van God en door de werking van de Heilige Geest, hem opnieuw geboren doet worden en hem tot een nieuw mens maakt. Dit ware geloof doet hem leven in een nieuw leven en bevrijdt hem uit de slavernij van de zonde.”
Je weet je geroepen tot een nieuw leven. Je weet dat je daarin afhankelijk bent van het werk van de Geest. Je wilt je biddend laten leiden door het Woord van de Geest. Bij die groei staat in je leven dan steeds weer de vraag centraal die Paulus stelde toen de Here Jezus op weg naar Damascus aan hem verschenen was: “Here wat wilt U dat ik doen zal?” Hand 9:6 HSV (komt in NBV niet voor ander handschrift gevolgd)
Het kind groeit
Als het om groeien in geloof, om het al meer naar Christus toegroeien in ons leven gaat, heeft dat alles te maken met het woord heiliging.
Heilig betekent dat je apart gezet bent en dat je je daarom aan de HERE wijdt in je leven. Je wilt niet meer volgen wat je eigen menselijke hart zegt en wat veel mensen in de wereld om je heen zeggen. Je wilt geen meeloper meer zijn maar een pelgrim. Je wilt de zonde niet meer doen want zonde is dat je het doel van je leven mist.
Je leven heiligen, willen leven als beeld van God betekent dat je met je leven tot je doel komt. Laat ik een voorbeeld geven. Je koopt een duur fototoestel. Het zit in een mooie doos. Je zet het ergens weg. Na een tijdje vergeet je eigenlijk dat je het gekocht hebt. Jaren later bij het opruimen kom je het weer tegen. Het is jammer geweest dat je het jaren geleden gekocht hebt. Het komt tot zijn doel als je het echt gaat gebruiken.
Bij de heiliging van je leven gaat het er om dat je al meer gaat zien en ook al dieper gaat zien hoe de HERE wil dat je gaat leven. Niet alleen uiterlijk maar juist ook van binnen. Ook in je denken en je voelen. Dat je ook met jezelf, met je eigen karakter bezig bent. Dat je ook je hart in het licht van Gods Woord en wil gaan plaatsen.
Hierbij nog even terug naar 2 Petrus 3:18 en dan nu ook in het verband waarin deze tekst staat: “Geliefde broeders en zusters, u weet van tevoren wat er gaat komen. Wees daarom op uw hoede en laat u niet meeslepen op de dwaalwegen van wettelozen. Laat uw standvastigheid niet varen, maar groei in de genade en in de kennis van onze Heer en redder Jezus Christus. Hem komt de eer toe, nu en in eeuwigheid.” Vs 17,18
Tegenover wat we in onze omgeving meemaken is het nodig om juist vast te houden aan wat de HERE zegt. Juist tegenover velen in de wereld en van tijd tot tijd zelfs in de kerk tegenover hen die niet anders willen zijn maar volgens de verlangens van hun eigen zondige hart willen leven.
Bij geestelijke groei, bij groeien in geloof hoort dus ook altijd weer dat we naar onszelf kijken en kijken naar de dingen in ons leven die groeien in geloof in de weg staan. Waar wij anders willen, voelen en doen als wat de Geest ons leert in het Woord. Zelfbeproeving hoort bij geloofsgroei, niet alleen in de week voor het avondmaal maar elke dag.
Het gaat er om dat we groeien in de genade. Dat is niet dat de genade zelf groeit. Gods genade is zo groot! Die kan niet groter worden. Het is als het ware de diepste zee die er is. Juist omdat die zee van Gods liefde en genade zo geweldig groot is, is er alle ruimte om in een leven uit die genade te groeien. Om al meer in die genade te zijn. Om al meer zo te leven dat je als het ware in de liefde van God kruipt. Dat die liefde je omringt en dat je alles uit je leven wil wegdoen wat die liefde van God in je eigen leven afstoot.
Je kunt juist als kind van God zo leven door die geweldige genade van God. Je kunt zo leven omdat je niet door angst geregeerd hoeft te worden. Het is niet zo dat je als je je eigen tekort ziet steeds weer bang hoeft te zijn. Je mag leven in het vertrouwen op Gods liefde en vergeving zonder dat de genade geodkoop wordt. Die wordt geoedkoop als je denkt dat het eigenlijk niet uitmaakt hoe je leeft, dat het kruis van Christus voor jou alleen iets van het verleden is. Dan leef je in werkelijkheid niet meer als gelovige. Dan is er bij jou geen sprake meer van geloofsgroei. Dan zien we verachtering in de genade. Daarop kom ik in het vervolg nog terug.
De ruimte en het vertrouwen in liefde op Gods genade geeft de ruimte om te groeien in je geloof. Heel belangrijk is hier wat we lezen in 1 Joh 4:16-21:
“We hebben Gods liefde, die in ons is, leren kennen en vertrouwen daarop. God is liefde. Wie in de liefde blijft, blijft in God, en God blijft in hem. Zo is de liefde bij ons werkelijkheid geworden, en daardoor kunnen we op de dag van het oordeel vol vertrouwen zijn, want hoewel wij nog in deze wereld zijn, zijn we als Jezus. De liefde laat geen ruimte voor angst; volmaakte liefde sluit angst uit, want angst veronderstelt straf. In iemand die angst kent, is de liefde geen werkelijkheid geworden. Wij hebben lief omdat God ons het eerst heeft liefgehad. Als iemand zegt: ‘Ik heb God lief’ maar hij haat zijn broeder of zuster, is hij een leugenaar. Want iemand kan onmogelijk God, die hij nooit gezien heeft, liefhebben als hij de ander, die hij wel ziet, niet liefheeft. We hebben dan ook dit gebod van Hem gekregen; wie God liefheeft, moet ook de ander liefhebben.”
Juist daar waar we leven in de genade komt er de ruimte om te groeien in het kennen en vertrouwen op de HERE.
Een belangrijke opmerking hierbij is dat als we geen ernst meer maken met het trouw en met liefde lezen van de Bijbel en daarover denken en dat tot ons nemen, kan er geen sprake zijn van groei in geloof. Dan worden kerkdiensten eenzame momenten in de week die ons al minder gaan zeggen. Als alleen de kerkdienst nog het lijntje is dat iets met ons geloof te maken heeft, moet het wel mis gaan. De kerkdienst moet elke week weer het begin zijn van een leven dicht bij de HERE.
Echte geloofsgroei, echte geestelijke groei is niets anders dan steeds meer en dieper zien wie de Here Jezus voor ons is. Je leven heiligen leer je als je steeds meer en dieper ziet dat je Christus nodig hebt om rechtvaardig voor God te zijn. Om van het oordeel verlost te zijn. Vanuit deze kern van het geloof waar het steeds weer om gaat, moeten we groeien.
Daarbij is het Woord als voedsel om te leven en te groeien van onmisbaar belang. Zonder dit voedsel ga je dood als kind van God.
Het voedsel dat je nodig hebt om te groeien
Praten over groeien in geloof vraagt erom dat je dat ergens aan kunt meten. Het is niet in de eerste plaats een zaak van ons gevoel. Buiten ons gevoel om is er een duidelijke maatstaf om dat te meten. Dat is een kennen en leven volgens het Woord van God zelf. Daarbij gaat het erom dat we verbonden zijn, dat we in gemeenschap met Christus leven. Zonder die verbondenheid aan Christus is er geen groei mogelijk. De Here Jezus maakt dat zelf heel duidelijk in Johannes 15: “Blijf in Mij, dan blijf Ik in jullie. Een rank die niet aan de wijnstok blijft, kan uit zichzelf geen vrucht dragen. Zo kunnen jullie geen vrucht dragen als jullie niet in Mij blijven. Ik ben de wijnstok en jullie zijn de ranken. Als iemand in Mij blijft en Ik in hem, zal hij veel vrucht dragen. Maar zonder Mij kun je niets doen.” Vs 4,5
Verbonden zijn met Christus betekent je door Hem en Zijn Woord laten opvoeden. Daarvoor openstaan en daar intensief met bezig zijn. Je weet je een kind dat Zijn opvoeding nodig heeft om tot je verlossing en je doel te komen.
Hier zie je wat de onmisbare kern voor geloofsgroei is!
Ik noem nu een paar van de vele plaatsen in de Bijbel waar de Geest ons dit duidelijk maakt:
“Ontdoe u dus van alles wat slecht is, van alle bedrog en huichelarij, alle afgunst en kwaadsprekerij, en verlang als pasgeboren zuigelingen naar de zuivere melk van het Woord, opdat u daardoor groeit en uw redding bereikt. U hebt toch ondervonden hoe goed de Heer is?” 1 Petrus 2:1-3
“Maar jij, blijf bij alles wat je geleerd hebt en met overtuiging hebt aangenomen. Je weet wie je leerlaren waren en bent van kindsbeen af vertrouwd met de heilige geschriften die je wijsheid kunnen geven, zodat je wordt gered door het geloof in Christus Jezus. Elke schrifttekst is door God geïnspireerd en kan gebruikt worden om onderricht te geven, om dwalingen en fouten te weerleggen, en om op te voeden tot een deugdzaam leven, zodat een dienaar van God voor zijn taak berekend is en voor elk goed doel volledig is toegerust.” 2 Tim 3:14-17
“De wet van de HEER is volmaakt: levenskracht voor de mens. De richtlijn van de HEER is betrouwbaar:wijsheid voor de eenvoudige. De bevelen van de HEER zijn eenduidig: vreugde voor het hart. Het gebod van de HEER is helder: licht voor de ogen. Het ontzag voor de HEER is zuiver, houdt stand voor altijd. De voorschriften van de HEER zijn waarachtig, rechtvaardig, geheel en al. Ze zijn begeerlijker dan goud, dan fijn goud in overvloed; en zoeter dan honing, dan honing vers uit de raat. Uw dienaar laat zich erdoor verlichten, wie ze opvolgt wordt rijk beloond. Maar wie kan al zijn fouten kennen? Spreek mij vrij van verborgen zonden.” Ps 19:8-13
We hebben nodig om als kinderen van God altijd weer het Woord van Vader te horen. Om Hem zo steeds weer en dieper te kennen. Om vanuit de belofte van de vergeving al meer vertrouwelijk met Hem te leven. Dat voedsel hebben we ons hele leven nodig. Om niet te vergeten en om te groeien.
Bij dat groeien hoort dan ook dat het verlangen naar de zuivere melk van het Woord er ook voor zorgt dat we juist ook al meer vast voedsel tot ons willen nemen. Als we altijd blijven pleitten voor het eenvoudig houden, hebben we geen oog voor de echte geloofsgroei. Dan zorgen we er voor dat we armer en kwetsbaarder blijven dan nodig is. Echte liefde tot Christus vraagt om diepere kennis van God en van Zijn Woord. Daar wil je echt voor inzetten. Ook dat leert de Geest ons in het Woord.
Ik noem hier twee plaatsen in de Bijbel waar dat heel duidelijk gezegd wordt:
1 Kor 3:1-3a: “Maar, broeders en zusters, ik kon tot u niet spreken als tot geestelijke mensen. Ik sprak tot mensen van deze wereld, tot niet meer dan kinderen in het geloof in Christus. Ik heb u melk gegeven, geen vast voedsel; daar was u niet aan toe. En ook nu nog niet, want u bent nog gebonden aan de wereld.”
Hebr 5:11-14: “Hierover valt nog veel te zeggen, maar het is moeilijk aan u uit te leggen, omdat u traag van begrip bent geworden. Werkelijk, u had toch inmiddels allemaal leraar moeten zijn! In plaats daarvan hebt u er zelf een nodig om u opnieuw de grondslagen van het Woord van God bij te brengen; het is met u zover gekomen dat u weer aangewezen bent op melk in plaats van vast voedsel. Wie melk drinkt is nog een klein kind en heeft geen weet van de draagwijdte van de verkondigde gerechtigheid. Vast voedsel is voor volwassenen; hun zintuigen zijn door ervaring geoefend en zij zijn in staat onderscheid te maken tussen goed en kwaad.”
Je ziet hier hoe belangrijk het is om echt te groeien naar de volwassenheid in geloof door Het Woord! Het gaat er om dat we het Woord van God al meer in zijn geheel, in zijn verbanden gaan begrijpen. Al meer de rijkdom van God en Zijn Woord leren kennen. Zo ook leren zien wat echt goed en verkeerd is.
Leven bij losse teksten is iets dat bij het kind zijn in het geloof hoort. Het is goed als mensen door bepaalde teksten getroffen worden maar nog belangrijker is dat ze die teksten in hun verband met het hele Woord leren verstaan. Visje’s zijn mooi maar leven uit het hele Woord is veel beter. Iemand die nog een kind in geloof is, leeft vaak bij losse teksten en waarheden. Of bij bepaalde ervaringen.Dat is het voor hem of haar. Dan ben je kwetsbaar voor dwalingen en de duivel zal juist vanuit losse teksten en waarheden proberen je echt in dwaling mee te trekken met losse teksten vanuit de Bijbel.
We hebben voor echte geloofsgroei nodig om al meer het hele Woord in zijn verbanden te leren verstaan. Echte Bijbelstudie, het lezen van het hele Woord met aandacht is onmisbaar voor het echte groeien in geloof. We hebben niet een paar stukken uit het Woord nodig die wij het best vinden smaken om te groeien. We hebben het hele Woord nodig. Daarin zijn alle ingrediënten die we nodig hebben om te groeien en gezond te blijven.
Versterkende middelen
Het Woord, de Bijbel hebben we voor onze geloofsgroei nodig om echt te groeien. Daarnaast heeft Christus doop en avondmaal gegeven om als je groeit in conditiel te blijven. Om als je teruggevallen bent weer op dat oude peil terug te komen. Doop en avondmaal laten ons het evangelie van Christus zien! Daarin zie je wat je vanuit het evangelie al weet.
Als je niets van het evangelie zou weten en je maakt doop en avondmaal mee zie je dingen die alleen maar vragen oproepen. Hoe meer je in geloof en liefde van het Woord weet hoe meer doop en avondmaal je hebben te zeggen.
Ze laten je zien hoe waar dat Woord is. Hoe zeker het werk van Christus en de belofte van God is! Als je aan avondmaal zit mag je ervaren wat we in Psalm 34 lezen: “Proef, en geniet de goedheid van de HEER, gelukkig de mens die bij Hem schuilt.” Vs 9
Doop en avondmaal zijn juist ook bedoeld om de gelovige die teruggevallen is weer terug te brengen. Het leven van een gelovige is niet alleen maar groeien. Er is ook terugval, er zijn ook tijden dat je zo weinig meer voelt. Zo anders als een tijd geleden. Toen je zo blij en dankbaar was. Juist als twijfel of verdriet je zo zwaar vallen en het er op lijkt dat het kaarsje van de geloof maar zo zwak brandt zijn de versterkende werking van doop en avondmaal zo belangrijk. De Geest laat ons dan zien en voelen dat wat we uit Gods Woord weten echt waar is al voelen we het niet zo. Hij geeft ons dan een garantiebewijs in handen. Je mag het voelen met je handen en proeven in je mond.
Ik denk nu ook aan woorden uit het eerste doopformulier:
“En wanneer we soms uit zwakheid in zonden vallen, moeten wij aan Gods genade niet wanhopen en al evenmin in de zonden blijven liggen. Want de doop is een zegel en een volkomen betrouwbaar getuigenis dat wij een eeuwig verbond met God hebben.”
Ik denk ook aan woorden uit het eerste Avondmaalsformulier: “Maar, geliefde broeders en zusters, dit wordt ons niet voorgehouden om de gelovigen, verslagen van hart als ze zijn, alle moed te ontnemen, alsof alleen zij die zonder enige zonde zijn, tot het avondmaal van de Here mogen komen. Want wij komen niet tot dit avondmaal om daarmee te kennen te geven, dat wij in onszelf volmaakt en rechtvaardig zijn. Integendeel, wij erkennen, nu wij ons leven buiten onszelf in Jezus Christus zoeken, dat wij midden in de dood liggen. ….. Maar wij hebben door de genade van de Heilige Geest over deze zonden van harte berouw. Wij begeren tegen ons ongeloof te strijden en naar alle geboden van God te leven. Daarom mogen wij er vast van verzekerd zijn, dat geen zonde of zwakheid, die nog tegen onze wil in ons overgebleven is kan verhinderen, dat God ons in genade aanneemt en ons waardig keurt aan deze hemelse spijs en drank deel te hebben.”
Het is dus niet zo dat het avondmaal er alleen is voor mensen die al ver gegroeid zijn in een gelovig leven. Nee, het is er voor ieder in de gemeente die vanuit de belijdenis van zijn of haar geloof in al zijn of haar zwakheid het echt bij Christus zoekt. Die ondanks veel kleingeloof juist wil groeien in het leven met de Here Jezus.
We hebben het over groeien in geloof. Dat betekent niet dat het in ons leven altijd makkelijk gaat. We moeten ook oog hebben voor het belang dat er in ons leven gesneden wordt juist om echt te groeien in ons geloof. Daarover nu iets meer.
Er wordt in je leven gesnoeid
Je gelooft. Het gaat in je leven eigenlijk heel goed. Je hebt niet veel tegenslagen te verwerken. Zeker geen erge. Toch is het zo dat het leven onder Gods leiding door de zonde die wij in de wereld gebracht hebben niet alleen leuke dingen in petto heeft. Wat kan er een ellende over mensen komen. Over die werkelijkheid spreekt de Here Jezus ook in de gelijkenis van de zaaier. Dan lezen we over het zaad dat tussen de dorens en distels opkomt. We lezen daarvan o.a. dit: “Weer anderen zijn als het zaad dat tussen de distels is gezaaid; ze hebben het Woord wel gehoord, maar de zorgen om het dagelijkse bestaan en de verleiding van de rijkdom en hun verlangens naar allerlei andere dingen komen ertussen en verstikken het Woord, zodat het zonder vrucht blijft.” Mark 4:18
De Here Jezus maakt in Joh 15 duidelijk dat er in de leven van Gods kinderen gesneden zal worden met een doel: “Ik ben de ware wijnstok en mijn Vader is de wijnbouwer. Iedere rank aan mij die geen vrucht draagt snijdt Hij weg, en iedere rank die wel vrucht draagt snoeit Hij bij, opdat hij meer vrucht draagt.” Vs 1,2
Om echt te groeien in geloof is de beproeving van ons, het snijden in ons leven heel erg nodig. Ook als dat heel erg zeer doet. Het is heel duidelijk in het Woord van God dat we dat nodig hebben. Juist om te groeien in ons geloof. We hebben beproeving en ook bestraffing nodig. Dit is een element in het echt groeien in geloof dat we in onze tijd vaak tot een probleem maken en wegredeneren.
Ik noem een paar gedeelten uit de Bijbel die onder ons juist in dit kader echt positieve aandacht verdienen!
Jakobus : “Het moet u tot grote blijdschap stemmen, broeders en zusters, als u allerlei beproevingen ondergaat. Want u weet: wanneer uw geloof op de proef wordt gesteld, leidt dat tot standvastigheid. …. Neem een voorbeeld aan het geduldige lijden van de profeten die in de naam van de Heer spraken. Degenen die standhielden prijzen we gelukkig! U hebt gehoord hoe standvastig Job was, en u weet welke uitkomst de Heer gaf; de Heer is immers liefdevol en barmhartig.” 1:2,3; 5:10,11
Het is belangrijk dat we deze of dergelijke woorden in de Bijbel niet steeds weer benaderen met de vraag: Hoe kan God nu zoiets toelaten in mijn leven?! Maar dat we de troost van zulke woorden ons gaan toe-eigenen. Daarvoor is ook nodig wat de Here Jezus ons leert over Hem volgen en onszelf verloochenen. Daarvoor is nodig dat we steeds het kruis van Christus in het oog houden.
Enkele belangrijke elementen daarbij zijn wat hieronder volgt.
1. Christus volgen is onszelf verloochenen. Dat is dat niet meer mijn eigen ik, mijn ego belangrijk is maar Christus. Niet mijn carrière maar mijn dienstbaar Zijn aan Christus en Zijn Koninkrijk.
Matt 16:24-26: “Toen zei Jezus tegen Zijn leerlingen: ‘Wie achter Mij aan wil komen, moet zichzelf verloochenen, zijn kruis op zich nemen en Mij volgen. Want ieder die zijn leven wil behouden, zal het verkiezen, maar wie zijn leven verliest omwille van Mij, zal het behouden. Wat heeft een mens eraan de hele wereld te winnen als hij er het leven bij inschiet? Wat zou een mens niet overhebben voor zijn leven?”
Gal 5:24: “Wie Christus Jezus toebehoort, heeft zijn eigen natuur met alle hartstocht en begeerte aan het kruis geslagen.”
Gal 6:14: “Maar ik – ik wil me op niets anders laten voorstaan dan het kruis van Jezus Christus, onze Heer, waardoor de wereld voor mij is gekruisigd en ik voor de wereld.”
Bij geloofsgroei hoort dat het al minder om mij en al meer om Christus gaat in mijn leven. Zo duidelijk en mooi lezen we dat in Gal 2:20: “Met Christus ben ik gekruisigd: ikzelf leef niet meer, maar Christus leeft in mij. Mijn leven hier op aarde leef ik in het geloof in de Zoon van God, die mij heeft liefgehad en zich voor mij eeft prijsgegeven.”
2. Er is om de goede kant op te groeien ook straf en vermaning voor ons nodig. Dat is in onze tijd een heel moeilijk punt. Iets waar velen niet van willen weten omdat het niet in het gevoel van onze tijd past. Toch is de Bijbel er vol van. Ook heel duidelijk in het Nieuwe Testament. Bijvoorbeeld in Hebreeën 12 waar het juist om de opvoedoig van Gods kinderen gaat.
Hebr 12:3-8: “Want let toch scherp op Hem die zo’n tegenspraak van de zondaars tegen zich heeft verdragen, opdat u niet verzwakt en bezwijkt in uw zielen. U hebt nog niet tot bloedens toe weerstand geboden in uw strijd tegen de zonde. En u bent de vermaning vergeten waarmee u als kinderen wordt aangesproken: Mijn zoon, acht de bestraffing van de Here niet gering en bezwijk niet, als u door Hem terecht gewezen wordt. Want de Here bestraft wie Hij liefheeft, en Hij geselt iedere zoon die Hij aanneemt. Als u de bestraffing verdraagt, behandelt God u als kinderen. Want welk kind is er dat niet door zijn vader bestraft wordt? Maar als u zonder bestraffing bent, waar allen deel aan hebben gekregen, bent u bastaarden en geen kinderen.”
We moeten altijd bedenken dat het hier om de HERE gaat die altijd het goede met Zijn kinderen voor heeft en alles voor Zijn kinderen ten goede laat meewerken. Als we vanuit dat vertrouwen in het leven staan en de HERE zo kennen dan groeien we als kinderen van God. Dan komt er beproefde standvastigheid en liefde. Dan zijn we niet blind voor Gods straf die ons juist leert het verkeerde te laten en Zijn weg te gaan.
Als we het hebben over het lijden in ons leven, las ik in de voorbereiding een heel mooi beeld. Het beeld van het grote en het kleine kruis. Het grote kruis is het kruis van Christus. Het kleine kruis is het lijden dat wij in ons leven meemaken. Dat lijden kan heel zwaar en groot zijn en toch is en blijft het altijd klein als je het vergelijkt met het lijden van de Here Jezus voor onze zonden. Het lijden van onze Heiland onder de boosheid van God vanwege onze schuld.
Juist dat kleine kruis laat ons steeds weer beseffen als het goed is dat we het zelf niet redden. Dat we bij Christus moeten zijn als onze Redder. Bij Hem die ongeveer 2000 jaar geleden aan het kruis op Golgotha hing. Hij die na 3 dagen dood zijn uit de dood is opgestaan en zo liet zien dat Hij je van het kruis in je leven kan verlossen. Zelfs van de dood die zo definitief lijkt. Voor echte geloofsgroei ook in tijden van zwaar lijden moeten we terug naar Christus en Zijn kruis. Als het medicijn dat echt en altijd werkt.
Dingen de de geloofsgroei in de weg staan
Je kunt ook achteruit boeren in je geloof. Het gaat je al minder zeggen. Het kaarsje van je geloof begint al meer te flakkeren. Het dreigt uit te gaan. We lezen daarover bijvoorbeeld in Hebr 12:15: “Zie erop toe dat niemand achteropraakt in de genade van God”. HSV (laat ontgaan NBV)
Wat gebeurt er als er dat terugvallen in je leven als gelovige komt?
a. Je liefde voor de HERE en Zijn Woord voel je al minder. Het lijkt wel of het je niet meer zo raakt. Alsof je onverschilliger wordt tegenover de HERE en het leven samen uit geloof in de kerk. Ook de verkondiging van het evangelie raakt je minder.
b. Daarbij komt na een tijdje vaak ook ergernis als je het evangelie hoort. Vooral als je daarin aangesproken wordt op gebreken of verkeerde dingen in je eigen leven. Je ziet dat ook in Hebr 12:15 want na gesproken te hebben over het achteruit gaan van je geloof volgt er dan: “en dat er geen enkele wortel van bitterheid opschiet en onrust veroorzaakt zodat daardoor velen bezoedeld worden.”
c. Het achteruitgaan in de genade, in het leven uit geloof heeft vaak ook met traagheid te maken. Een geestelijke luiheid. Het geloof moet je eigenlijk zomaar komen aanwaaien. Vaak ook nog met vrome woorden dat we meer van de Geest nodig hebben en omdat we dat niet zouden hebben gaat het niet goed met jouw geloof. Mensen zoeken het vaak niet bij zichzelf. Voor geloofsgroei is er juist inzet en ijver nodig. Dat wordt nogal eens ontkent. Het zou geen zin hebben om mensen op te roepen om trouw Bijbel te lezen en te bidden. Om je met ijver toe te leggen op een leven dicht bij de HERE. Dat weten ze wel maar ze hebben iets bijzonders nodig wordt dan gezegd. De Geest zelf spreekt anders. Let bijvoorbeeld eens op de gelijkenis van de talenten. Juist die ene man die een talent gekregen had. Die lui was en zijn ene talent begroef en er niet mee werkte werd bestraft. De HERE zegt tegen hem: “Slechte en luie slaaf, u wist dat ik maai waar ik niet gezaaid heb en van de plaats inzamel waar ik niet gestrooid heb. …..Neem daarom het talent van hem af en geef het aan hem die de tien talenten heeft.” Matt 25:26,28
Traagheid zorgt voor achteruitgang in geloof. Daarom klinkt positief de oproep: “Daarom, broeders, beijver u des te meer om uw roeping en verkiezing vast te maken; want als u dat doet, zult u nooit meer struikelen.” 2 Petr 1:10
d. Groei in geloof wordt tegengewerkt als we onszelf, ons eigen ik een belangrijke plaats in ons leven geven. Als het in ons leven draait om ons eigen belang en onze eigen ontplooiing. Dat is zeker in onze tijd een groot gevaar. Waar de nadruk heel sterk ligt op het eigen ik. Hoe ik me voel, hoe ik me ontplooi, hoe ik dicht bij mezelf moet blijven, hoe ik moet zorgen dat er tijd voor mezelf is. Dat staat haaks op het evangelie. Waarin de Geest ons leert dat ik op deze wereld ben om te dienen om daarin mijn levensdoel te vinden. Tot heil van de naaste en tot eer van God.
e. Ik noem nu nog een ding terwijl er echt wel meer te noemen is. Het laatste is een verkeerd leven. Een leven waarin er een zonde of zonden zijn waarin je echt leeft.Die je vasthoudt in je leven. Je weet dat het niet klopt maar je wilt het niet loslaten. Daarom ga je je al meer ergeren aan dingen vanuit de Bijbel of de verkondiging van het evangelie die de vinger op de zere plek leggen. Je vervreemdt al meer van de HERE en het echte evangelie om jezelf te handhaven .
Ruimte om volwassen te worden
Wat is het doel van groeien in geloof? We vinden daarop een heel duidelijk antwoord in Efeze 4. Ik geef een redelijk lang stuk weer omdat wat we hier lezen heel belangrijk voor ons onderwerp is.
Vs 11-15: “En Christus is het die apostelen heeft aangesteld, en profeten, evangelieverkondigers, herders en leraren, om de heiligen toe te rusten voor het werk in Zijn dienst. Zo wordt het lichaam van Christus opgebouwd, totdat wij allen samen door ons geloof en door onze kennis van de Zoon van God een eenheid vormen, de eenheid van de volmaakte mens, van de tot volle wasdom gekomen volheid van Christus. Dan zijn we geen onmondige kinderen meer die stuurloos ronddobberen en met elke wind meewaaien, met wat er verkondigd wordt door mensen die tot alles in staat zijn wanneer ze anderen listig en doortrapt op een dwaalspoor willen brengen. Dan zullen we, door ons aan de waarheid te houden en elkaar lief te hebben, samen volledig toe groeien naar Hem die ons hoofd is: Christus.”
Het gaat erom om al meer volwassen te worden in geloof door naar Christus toe te groeien. Door Hem al meer te kennen en lief te hebben zoals Hij is.
Daarvoor hebben we de ruimte van de christelijke vrijheid nodig. Wat is nu die vrijheid, die ruimte waarin je naar Christus kunt groeien?
Belangrijke elementen daarbij zijn:
a. Je al meer bevrijden uit de gevangenis van een leven dat plezier in de zonden heeft. Je bevrijden van een leven waarbij je denken en doen beheerst wordt door wat we op deze wereld zien.
Om ruimte te krijgen om te groeien is het belangrijk om die oude jas die bij dat oude leven hoort uit te trekken en de nieuwe jas van een leven waarin we Christus volgen aan te trekken. Een oude broek of jas zit vaak zo lekker. Je doet er moeilijk afstand van. Die nieuwe broek of die nieuwe schoenen voelen eerst vaak niet goed. Het is juist nodig om die toch aan te doen om te merken hoe goed dat eigenlijk is.
Het is belangrijk om met Christus op te staan in een nieuw leven. Om het oude leven al meer als een gevangenis te gaan ervaren en het nieuwe leven waarin je Christus volgt als de ruimte waarin je echt gelukkig wordt.
b. De ruimte van de christelijke vrijheid is een ruimte waarin je echt kunt ademhalen. Het is de ruimte waarin je niet bang hoeft te zijn. Het is de ruimte waarin je niet meer bang hoeft te zijn voor het oordeel van God. Waarin je kunt leven vanuit de vergeving van de zonde die er ook voor jou is. Waarin je de vergeving door Christus offer als een wonder in je leven ervaart en daarom in liefde dankbaar voor God wilt leven.
Je zou hier aan het volgende beeld kunnen denken: Je bent een slaaf. Ineens komt er een andere heer die jou wil kopen. Hij betaalt heel veel voor je. Een kapitaal terwijl jij helemaal niet zo’n gezonde slaaf bent. Als hij jou gekocht heeft zegt hij: Ik geef je de vrijheid. Ik zal zelfs voor je zorgen en alles geven om weer gezond te worden. Dat betaal ik maar je bent vrij. Zou je zo’n heer niet vol liefde willen dienen uit dankbaarheid? Groeien in de ruimte van de dankbaarheid vanuit de verwondering over de verlossing, over de vergeving.
c. De ruimte van de christelijke vrijheid is ook de ruimte van het liefhebben van God en je naaste. Vanuit de blijdschap en dankbaarheid voor de onverdiende liefde van God die er in je leven is, sta je in de ruimte om volgens Gods wet te gaan leven. Daartoe heeft Christus je dan vrijgemaakt. Heel belangrijk hierbij is wat de Here Jezus zegt in Joh 8: “Waarachtig, Ik verzeker u: iedereen die zondigt is een slaaf van de zonde. Nu blijft een slaaf niet voor eeuwig in huis, maar de Zoon blijft wel voor eeuwig. Dus wanneer de Zoon u vrij zal maken, zult u werkelijk vrij zijn.” Vs 34-36
Het is de vrijheid om voor God te kunnen en willen leven. De vrijheid van de Geest waarover we in Gal 5 lezen: “Broeders en zusters, u bent geroepen om vrij te zijn. Misbruik die vrijheid niet om uw eigen verlangens te bevredigen, maar dien elkaar in liefde”. Vs 13.
d. De ruimte van christelijke vrijheid is de ruimte om volop goede werken te doen. Niet omdat je daar iets mee kunt verdienen bij de HERE maar om juist vanuit de liefdevolle verbondenheid aan Christus voor Hem te willen leven.
Ik denk hier nu o.a. aan Titus 2: “Christus heeft zichzelf voor ons gegeven, opdat Hij ons zou vrijkopen van alle wetteloosheid en voor zichzelf een eigen volk zou reinigen, ijverig in goede werken.” Vs 14 HSV
e. De ruimte van de christelijke vrijheid waarin je juist de wet van God zo graag hoort en je daar zo graag aan spiegelt om naar die maatstaf al meer te leven. Om zo al meer in de ruimte te staan. Om al meer het echte goede leven te beleven, het verloste leven.
Juist dan leven door de Geest die in ons wil wonen. Dan worden we bevrijdt van onszelf: “Wie zich door zijn eigen natuur laat leiden is gericht op wat hij zelf wil, maar wie zich laat leiden door de Geest is gericht op wat de Geest wil.” Rom 8:5. Dan kijk je daarom graag in de spiegel van Gods wet om echte ruimte in je leven te krijgen: “Wie zich daarentegen spiegelt in de volmaakte wet die vrijheid brengt, en dat blijft doen, niet als iemand die hoort en vergeet, maar als iemand die ernaar handelt – hem valt geluk ten deel, juist om wat hij doet.” Jak 1:25.
f. De ruimte van de christelijke vrijheid geeft ons de moed en het enthousiasme om anderen van die vrijheid in Christus te vertellen. Je gunt de mensen om je heen ook de bevrijding uit het leven in de gevangenis van je eigen zondige aard. Je gunt de ander het verloste leven met Christus.
Groeien in geloof is ook groeien in vrijmoedigheid en om het willen vertellen van Christus aan anderen.
Daarbij gaat het dan om een getuigen van Christus in woorden en daden. Laat ik dit nu aanwijzen vanuit 1 Petrus 2 en 3
“Maar u bent een uitverkoren geslacht, een koninkrijk van priesters, een heilige natie, een volk dat God zich verworven heeft om de grote daden te verkondigen van Hem die u uit de duisternis geroepen heeft naar Zijn wonderbaarlijke licht.” 2:9
“Evenzo, vrouwen, wees uw eigen mannen onderdanig; opdat ook, als sommigen het Woord ongehoorzaam zijn, zij door de levenswandel van de vrouwen zonder woorden gewonnen worden.” 3:1 HSV
“Wees daarom niet bang voor de mensen en laat u door niets in verwarring brengen; erken Christus als Heer en eer Hem met heel uw hart. Vraagt iemand u waarop de hoop die in u leeft gebaseerd is, wees dan steeds bereid om u te verantwoorden.” 3:15
.Volwassen worden vol verwachting:
Bij geestelijk groei hoort dat je al meer beseft dat je het zelf niet kunt. Dat je al meer beseft en uitleeft dat je in alles van de HERE afhankelijk bent. Daarom kan groeien in geloof niet zonder een intensief gebedsleven.
Juist het gebedsleven is een goede thermometer voor groeien in geloof. Zoeken we ons leven dicht bij de HERE? Kennen we dat leven met Christus waarin we Hem steeds weer opzoeken voor ons hele leven. Waarin we beseffen dat we steeds weer de zorg van de Vader en de leiding van de Geest nodig hebben?
Waarin we steeds die open deur binnengaan waarvan we lezen in Hebr 4:16: “Laten we dus zonder schroom naderen tot de troon van de Genadige, waar we telkens als we hulp nodig hebben barmhartigheid en genade vinden.”
Als we naar Christus toegroeien komt er in ons gebed ook verdieping. Dan brengen we ons leven en ook ons hart elke dag bij de HERE. Dan gaan we ook bidden voor anderen om ons heen. Dan komt er echt voorbede voor mensen in nood, voor mensen om ons heen die de Here Jezus niet kennen. Dan hebben we ook steeds weer stof om te bidden, om te praten met de HERE.
Waar we groeien in geloof gaan we ook al meer zien hoe groot, hoe heilig, hoe geweldig, hoe genadig de HERE is. Dan wordt ons gebed ook een gebed van dank, verwondering en aanbidding. Dan kunnen we niet meer zonder het gebed. Het gebed is de ademhaling van de kinderen van God. Je kunt niet zonder.
Leven als kind van God vol verwachting wijst ook op een ander hulpmiddel voor het groeien in het leven met Christus. Een hulpmiddel dat onder ons voor zover ik dat zie niet vaak gebruikt wordt. Dat zorgt er volgens mij voor dat we als gelovigen nogal eens erg kortademig zijn. De oorzaak is dat we wel heel erg op het leven hier en nu gericht zijn en weinig gericht op de toekomstige dingen.
Juist het overdenken van de toekomst die God Zijn kinderen geeft, kan ons zo helpen. Juist als we zwaar getroffen worden door verdriet, door eenzaamheid, door ellende wat is het dan goed om er aan te denken wat de HERE ons in de toekomst zal geven. Wat een geweldig medicijn om moed te houden en vooruit te blijven kijken. Om juist die toekomst als een fundament onder ons leven te hebben waarop wij staan ook als het leven heel moeilijk is. Die toekomst in de hemel en op de nieuwe aarde.
Ter overweging in dit verband een prikkelende uitspraak van Calvijn:
“Niemand is in de school van Christus gevorderd, dan hij die met blijdschap de dag van zijn dood en zijn opstanding tegemoet ziet. ….. Bij de wederkomst zal Jezus voor de gelovigen komen als een Verlosser, om ons uit deze grondeloze maalstroom van allerlei jammeren en ellende te trekken, en in te leiden in dat gelukzalig erfdeel van Zijn leven en heerlijkheid.” Institutie 3,9,5.
Je ziet hoe ook bij Paulus dat juist die verwachting op wat de HERE voor de gelovigen in petto heeft, zijn geloof verdiept en hem op de been houdt: “Mijn bloed wordt al als offer uitgegoten, het moment waarop ik heenga nadert. Maar ik heb de goede strijd gestreden, de wedloop volbracht, het geloof behouden. Nu wacht mij de krans van de gerechtigheid die de Heer, de rechtvaardige rechter, aan mij zal geven op de grote dag; en niet alleen aan mij, maar aan allen die naar Zijn komt hebben uitgezien.” 2 Tim 4:6-8
Dit zou een prachtig slot zijn. Toch moeten we nog terugkomen op het begin en op het samen in de titel. Daarover in het laatste stukje van deze inleiding.
Samen groeien in geloof
Als we alles overzien is groeien in geloof, groeien al meer naar Christus toe iets van elke gelovige zelf. Een ander kan niet voor jou groeien. Groeien in geloof heeft er alles mee te maken dat je je echt aan de HERE overgeeft en echt met Christus leeft. Dat je je er biddend voor inzet om al meer in je leven naar Christus toe te groeien en de dingen uit je leven wegdoet die dat belemmeren. Door de oorzaak voor jouw zwakke geloof niet bij anderen te zoeken maar bij jezelf.
Toch is dat niet alles. We kunnen elkaar zeker helpen bij het groeien in geloof. Elkaar er als gemeente, als gemeenschap van de heiligen bij helpen. Enkele belangrijke aanwijzingen daarvoor:
- Samen zien dat Christus ons aan elkaar gegeven heeft in de gemeente. Dat echt geloven! Daarom er voor elkaar willen zijn ook als het niet makkelijk is. De gemeente is geen club maar hoort bij het geloof: “Ik geloof een heilige algemene christelijke kerk, de gemeenschap van de heiligen.” Dat geldt voor de gemeente waarin wij door Christus zijn samengebracht.
- Vol belangstelling steeds weer samen de Bijbel opendoen en luisteren naar de verkondiging van het evangelie. Steeds weer met de vraag wat zegt en leert de HERE mij hier.
- Positief naar elkaar zijn en positief over elkaar spreken. Niet elkaar en de verkondiging van het evangelie afbreken. Doen wat we lezen in Efeze 4: “Maak Gods heilige Geest niet bedroefd, want hij is het stempel waarmee u gemerkt bent voor de dag van de verlossing. Laat alle wrok en drift en boosheid varen, alle geschreeuw en gevloek, en alle kwaadaardigheid. Wees goed voor elkaar en vol medeleven; vergeef elkaar zoals God u in Christus vergeven heeft.” Vs 30-32
- In de gemeente is het belangrijk om van elkaar te willen leren als kinderen van God. Om zo samen te groeien. Hierbij is heel belangrijk wat we lezen in Efeze 3 en laten we daarmee nu afsluiten:
“Moge Hij vanuit Zijn rijke luister uw innerlijke wezen kracht en sterkte schenken door Zijn Geest, zodat door uw geloof Christus kan gaan wonen in uw hart, en u geworteld en gegrondvest blijft in de liefde. Dan zult u met alle heiligen de lengte en de breedte, de hoogte en diepte kunnen bebrijpen, ja de liefde van Christus kennen die alle kennis te boven gaat, opdat u zult volstrmen met Gods volkomenheid.
Aan Hem die door de kracht die in ons werkt bij macht is oneindig veel meer te doen dan wij vragen of denken. Aan Hem komt de eer toe, in de kerk en in Christus Jezus tot in alle genraties, tot in alle eeuwigheid. Amen.” Ef 3:14-21